Қазақ тілінің латын әліпбине көшіруге байланысты жоспарлы жұмыстар жүргізілді. Бекіткен əліппби жəне оның еңбек ержелері бойынша Ұлттық комиссиясы жаңа Орфографиялық, əдістемелік, ақпараттық жəне техникалық сюйемелдеу жұмыс топтары жұмыстар атқарды. Атап айтқан мынадай міндеттер жүзге асылды.

1. Үстіміздегі жылды ақпан айынан бастап желтоқсанның сонына дейін жұмыс топтарының 12 отырысы өтті. Бұл отырыстарда ғалымдар мен мамандар әліпби, оның жер ережелері мәселелелердің талқиды. Осындай талқылулар барысында әліпбидегі кейбір дыбыстардың таңбалаңында жазылым мен қылымда қолайсыздық тудыратын таңбалар бар екен.

2. Орфография жəне əдістемелік жұмыс тобының мүшəлері əліпби жəне оның ережелеріне байланысты апробациялыұ жұмыстар жəргізілді. Апробация оқушылары, студент, ерсек тұрғындары, оқытушылар, әдебиетшілер арасында ұйымдастырылды.

3. Әліпбиге baylanysty onyn Юникод стандарттарына арналған сәйкес ақпараттық және техникалық сүйемелдеу тобы мүшелерінен техникалық сараптама алынды.

4. Жаңа әліпби: әдiстеме және халық тәжiрибе»

5. Министрлік қолданған емген әліпби және оның 12 сағаттық курстары барлық өңірлерде өткізіліп, оған 1156 тыңдаушы қатысса, Нұр-Сұлтан қаласында өткізілген 72 сағаттық курста 380 тыңдаушы жүргізді. Осы курск қатысушы оқытушылар, әдіскерлерден сауалнама алып, оған ғылым талдау жасалды.

6. Бұқаралық ақпарат құралдары, әлеуметтiк желiлерде әлiпби жөнiнде айтылған пiкiрлерге мониторинг жүргiзiледi. Сол бойынша галымдар сараптама жасасада.

7. _cc781905-5cde-3194-bb3b-1365cf58d_Министрлікке тұрғындар тасымалданған жолдан әліпби жобалары Орфографиялық және Әдістемелік жұмыс топтарының 8 және 15 қарашада өткізілген біріккен отырыстарында ғылыми зерттеулерден тұрады.

8. Министрлік, Тіл саясаты, «Тіл-Қазына» ғылыми-практикалық орталық өкілдері мен мамандары әліпбиге байланысты теле, радио әліпбиге байланысты ұлттық хабарларға_cc781905-5cde-3194-bbbb-136bad5cf58d_ мамандардың сауалдарына жауап берді.

9. Министрлік, Тіл саясаты, «Тіл-Қазына» ұлттық үлгісі-практикалық орталық қызметшілері мен мамандары әліпбиге байланысты азаматтардың отыныштері бойша жеке қабылдаулар жасады.

Жоғарыда аталған мақсатты жане жоспарлы еңбектер бірінде Ұлттық комиссия жаңағы жұмыс топтарының мұшелері төмендегідей ғылымды қорғады.

Бiрiншiден, барлық түркi тiлдерiнiң табиғатына ортақ “бір ерiп – бiр дыбыс” принципi сақталмауы;

екiншiден, қазақ әлiпбiндегi реттiлiктiң сақталмауы;

Үшіншіден, классикалық латын әдебиетіндегі кейбір арыптердің өзге дыбыстарды таңбалауы;

төртіншiден, алипбидегi кейбiр әлiптердiң Юникод стандарттары for sai bolmagandyqtan, computerde tanylu, okylu zhane converterlau barysynda kedergіler keltirui.

осындай олқылықтар  жаңа әліпбидің емле ережелерін үйрету курстарына мұғалімдер мен әдіскерлер және қоғамшылдықты насихаттау саласындағы сала мамандары мен зиялы қауым өкілдері өкілдері айтылды. Сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған мақалаларда да, әлеуметтiк желiлерде де жиi көтiрiлдi. Жүргiзiлген сон жұмыстарының нәтижесi де әлiпби құрамындағy  кейбiр ерiптердi өзгерту кәжеттiлiгiн көрсетті. Bul zhinaqtalgan usynystar bekitіlgen alipbi retteuge bagyttalada, sondyktan bekitіlgen elipbige ishinara tolyktyrular men tuzetuler engizu qazhet. Сонымен ғалымдардың жане көпшіліктің ұсыныстары бірінде төмендегідей қорытындыға келдік. 

 

I

I Men, and Dybustaryn Beretin Tabalarda озара алмастыра жне и-дин басс əрпин нұқта архылы / ̇ / türinde tabalau usynylada, universiada, ministrlik, kino, kinalys, bilik, irık, iráe.

Emlelik negizdeme: I dybysyn İ tangbasymen berude  термин құрылған халықаралық турпатына ұқсас болады əрі көзшалымға қолайлы, республика, пирамка. І [і] дыбысы абсолюттік кездесулігі 5 орында болатын қазақ тіліндегі өнімді дауысты дыбыс дыбысы, оның үстіне ноқат қойылмаса, яғни /ɪ/ әрпімен жазылса, қазақ мәтінінде жолды таңбаларды көбейтпейді.

Статистикалық негiздеме: қолданылу жиiлiгi, мәтiндi қамту пайызы жоғары.

 

II

Дыбысынан Ұ таңбасымен ұсынады: Университет, туризм, қаулы, уақыт..

Емлелік негiздеме: университет, конститусия сякты термин сөздердiң тұрпаты халықаралық қолданыстағы нұсқасына ұқсас болады.

Графика негiздеме: Мәтiн iшiнде тез танылады, көзшалымға қоялы.

Статистикалық негiздеме: У арпiнiң Ұ арпына қарағанды жиiлiгi аса жоғары. Sondyqtan diacritics ң көптігін тудырмас үшын оны (Ягни У-ды) диакритика сыз У-мен таңбалаған оңайлы.

Ұ dybysyn Ū

Графика негiздеме: Дыбыстық жағынан озара ұқсас таңбаларды әлiпбиде қатар орынастырған дурыс. Sonda  /U/, /Ū/, /Ú/

Статистикалық қ негiздеме: Ұ арпiнiң У арпына қарағандылық жиiлiгi төмең. Сондықтан оның диакритиктері /Ū/ көзшалымға қиындық тудырмайды.

Педагогикалық келіссөз: «кіріл жазуындағы Ұ рпінің ортасындағы сызық латында осы дыбысты таңбалайтын аріптінің үстінен қойылады» деп бірлестігі арқылы ұйрету /Ū/ graphemasyn тез таныға.

 

III

Sh dybysyn cedil tanbasymen (Ş) Ұсынылады аламын: Şańyraq, qashyqtyq, alaş, úşınşı, sheşim.

Емлелік негiздеме: /ш/ қосар әрпi екi түрлi оқып, шатасу тудырады, мысалы, шема (шема/схема), шоласт (шоласт/схоластик), ашана (ашана/ашана), Ешiл (Ешiл, Ешiл), Ашат (Ашат/Ашат). )). Сонымен бірге қазақ тіліндегі «бір дыбыс – бір таңба» қағидасы сақтау мен мұмкіндік туада.

Статистикалық негiздеме: ш дыбысының мәтiн iшiндегi жиiлiгi жоғары, оны екi таңбамен беру мәтiндi жасанды ұзартада;

 

IV

СҺ (Ч) таңбасын әлипбиден алып тастау ұсынады.

Фонетикалық негіздеме: Ч дыбысы қазақ тілінің тіл сөздерінде кездеспейді.

Статистикалық негiздеме: Ч дыбысымен келетiн шектiлдiк сөздердiң саны өте аз және қолданылу жиiлiгi төмен.

Бұл ұсыныстар жаңа қазақ əліпбиінің ғылымы негiздемесiн күшейтiп, көпшiлiктiң көкейiнен шығады деп ойлаймыз. Сондықтан осы әліпбиішілік реттеулерді қолдауларыңызды сұраймыз.